Zmiany w prawie pracy – pracodawcy uzyskają możliwość badania trzeźwości pracowników

Kontrola trzeźwości pracowników przez pracodawców będzie już niebawem możliwa, bowiem Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii przygotowało projekt przepisów, które pozwolą pracodawcom przeprowadzać prewencyjne badania na obecność alkoholu lub środków o działaniu podobnym. Nowe przepisy będą określać również zasady przeprowadzania takich badań.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi został przygotowany przez Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to III kwartał 2021 r. Jeśli założenia projektu wejdą w życie to do Kodeksu Pracy dodane zostaną art. 22[1c]–22[1h]. Po wejściu w życie powyższych zmian, pracodawca będzie mógł wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników, jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy.

Obecne obowiązujące regulacje prawne

Aktualnie obowiązujące przepisy prawa nie przewidują możliwości badania pracowników na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. Problem ten niejednokrotnie  zgłaszany był przez pracodawców, którzy z jednej strony mają obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownikom, a z drugiej nie mają prawa do wyrywkowego badania trzeźwości pracowników. Brak takich regulacji prowadził niekiedy do zdarzeń wypadkowych, które kończyły się śmiercią pracownika, osób trzecich lub utratą ich zdrowia.

Obecnie niniejszą kwestie reguluje art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2021 r. poz. 1119), który stanowi jedynie o obowiązku niedopuszczenia pracownika do pracy w przypadku uzasadnionego przypuszczenia, że znajduje się on pod wpływem alkoholu;

Art. 17. 

1. Kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Okoliczności stanowiące podstawę decyzji powinny być podane pracownikowi do wiadomości.
2. Uprawnienia kierownika zakładu pracy, o którym mowa w ust. 1, służą również organowi nadrzędnemu nad danym zakładem pracy oraz organowi uprawnionemu do przeprowadzenia kontroli zakładu pracy.
3. Na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, o którym mowa w ust. 1, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Do badania stanu trzeźwości stosuje się przepisy, wydane na podstawie art. 47 ust. 2.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2018 r., sygn. akt: I PK 194/17:

„Od 1 lipca 2011 r. badania stanu trzeźwości pracownika nie może już przeprowadzić pracownik ochrony zatrudniony przez pracodawcę (bądź inna upoważniona przez niego osoba), może tego dokonać jedynie uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. funkcjonariusz Policji, strażnik straży gminnej/miejskiej)”.

W przedmiotowej regulacji należy także wskazać na stanowisko jakie dotychczas było reprezentowane przez UODO.

UODO uznało, że pracodawcy w obecnym stanie prawnym nie mogą samodzielnie prowadzić kontroli trzeźwości pracowników (a tym samym również narkotestów). Jednocześnie urząd dokonał kwalifikacji, w myśl której dane dotyczące trzeźwości stanowią dane o stanie zdrowia, tj. dane szczególnej kategorii, których przetwarzanie jest zasadniczo zabronione, chyba że wystąpią przesłanki określone w art. 9 ust 2 RODO. UODO wskazało, że kontroli trzeźwości pracownika nie można traktować jako działania niezbędnego dla zapewnienia ogółowi pracowników bezpiecznych lub higienicznych warunków pracy; formy monitorowania pracowników, o której mowa w przepisach kodeksu pracy, a także prawnie uzasadnionego interesu administratora (pracodawcy).

Jeśli potraktować przeprowadzanie badania stanu trzeźwości, czy też przeprowadzanie narkotestów, jako faktycznie nielegalne przetwarzanie danych dotyczących zdrowia, to można by wtedy mówić o naruszeniu art. 107 ust. 2 ustawy z dnia 10.05.2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1781), zgodnie z którym w przypadku przetwarzania danych osobowych dotyczących zdrowia w sposób nieuprawniony, przetwarzający podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech (vide: Ambroziewicz Maciej, Czy dopuszczalne jest badanie przez pracodawcę stanu trzeźwości oraz przeprowadzanie narkotestów u pracowników będących kierowcami?)

Jak będą wyglądać kontrole trzeźwości w nowym stanie prawnym?

Kontrola trzeźwości obejmować będzie badania przy użyciu metod niewymagających badań laboratoryjnych polegających na stwierdzeniu obecności albo braku alkoholu lub innego środka odurzającego w organizmie pracownika.

Metodę kontroli oraz sposób jej przeprowadzenia ustalane będą w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie będzie objęty układem zbiorowym pracy lub nie będzie miał obowiązku ustalenia regulaminu pracy. Co istotne pracodawca będzie miał obowiązek informowania pracowników o wprowadzeniu kontroli trzeźwości nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.

Zgodnie z założeniami pracodawca nie będzie mógł dopuścić do wykonywania pracy pracownika, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika, wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo zachodzić będzie uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub spożywał alkohol w czasie pracy.

Okoliczności stanowiące podstawę niedopuszczenia pracownika do wykonywania pracy będą przekazywane pracownikowi do wiadomości, a sama kontrola trzeźwości nie będzie mogła naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.

Informację wskazującą na obecność alkoholu w organizmie pracownika, pracodawca będzie mógł przetwarzać wyłącznie do celów, dla których zostanie ona pozyskana i przechowywać w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy od dnia jej pozyskania. Natomiast w przypadku zastosowania kary porządkowej w związki ze stawieniem się pracownika do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca będzie mógł przechowywać taką informację w aktach osobowych do czasu uznania kary za niebyłą. Po upływie ww. okresów uzyskana w wyniku kontroli trzeźwości informacja, wskazująca na obecność alkoholu w organizmie pracownika, będzie podlegała zniszczeniu.

Badania nie tylko na obecność alkoholu

Nowa regulacja rozwiąże również problem badania pracownika na obecność narkotyków w organizmie. Obecnie nie ma podstawy prawnej do przeprowadzania takiego badania nawet przez funkcjonariuszy Policji, nie ma także wyraźnej podstawy prawnej stanowiącej o obowiązku pracodawcy niedopuszczenia do pracy pracownika, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że jest w stanie po użyciu narkotyków lub zażywał je w czasie pracy.

Kontrola na obecność alkoholu nie tylko pracowników

Ważną zmianą, jaka wejdzie w życie będzie możliwość skontrolowania trzeźwości nie tylko pracowników, ale także osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, np. zleceniobiorców.

Rozszerzenie możliwości ukarania karą porządkową

Za naruszanie przez pracowników przepisów dotyczących stawienia się do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu lub spożywanie alkoholu lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy pracodawca będzie mógł zastosować karę porządkową. Powyższe oznacza, że nastąpi uzupełnienie katalogu przesłanek uzasadniających nałożenie na pracownika kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej o przypadki stawienia się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu lub zażywanie takiego środka w czasie pracy (vide: artykuł pochodzący ze strony Legalis, Pracodawcy uzyskają możliwość badania trzeźwości pracowników, Redakcja n.ius z dnia 02.08.2021 r.)